Gujarat's Great Personalities - ગુજરાતના મહાપુરુષો

ગુજરાતની મહાન વિભૂતિઓ

(Scroll Down to Read in English)

ગુજરાતની મહાન વિભૂતિઓ વિષે વાત કરીએ ત્યારે મહર્ષિ દયાનંદ સરસ્વતી, શ્રીમદ રાજચંદ્ર, મહાત્મા ગાંધી, સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ, વીરચંદ ગાંધી,જમશેદ તાતા યાદ આવે. આ મહાન વિભૂતિઓ વિષે જેટલું લખીએ તે ઓછું જ પડે. અહીં માત્ર એમનો ટુંક પરિચય જ આપ્યો છે.

તમે અન્ય મહાનુભાવો વિષે લખીને મોકલશો તો અહીં મુકીશું.

મહાત્મા ગાંધી

મહાત્મા ગાંધીને એમના ૪ મુખ્ય સદગુણોથી વિશ્વ યાદ કરે છે - સત્ય, અહિંસા, પ્રેમ અને સહિષ્ણુતા. જીવનમાં આ ૪ સદગુણો અપનાવીને તેઓ ભારત દેશની સ્વતંત્રતા માટે લડ્યા અને દેશને સ્વતંત્રતા અપાવી.

એમનું પૂરું નામ મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી હતું. તેમનો જન્મ ૨ ઓકટોબર ૧૮૬૯માં ગુજરાતના પોરબંદરમાં થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ કરમચંદ અને માતાનું નામ પુતળીબાઇ હતું. એ સમયના રીવાજ મુજબ એમના લગ્ન નાનપણમાં, તેઓ ભણતા હતા એ દરમ્યાન કસ્તુરબા સાથે થયા હતા.

મેટ્રિક પાસ કરીને તેઓ કાયદાના અભ્યાસ માટે ઇંગ્લેન્ડ ગયા હતા. મોહનદાસ કઈ પહેલેથી જ મહાન નહોતા. બાળપણમાં તેઓ અન્ય સામાન્ય બાળકો જેવા જ હતા.

તેઓ જીવનમાં એક જ વાર અસત્ય બોલ્યા હતા. તેઓએ એક જ વાર બીડી પીધી હતી, એક વાર માંસ પણ ખાધું હતું. બાળપણમાં કેટલીક ખરાબ સોબત થઇ જવાને લીધે આવું બન્યું હતું. પરંતુ એમણે આ બધી જ કુટેવો જલ્દીથી સુધારી લીધી હતી. એક દિવસ એમના પિતા પાસે આ કુટેવોની કબુલાત કરી લઈને ફરીથી આવી ભૂલો ન કરવાના સોગંદ લીધા હતા.

એક વાર એમણે "રાજા હરિચંદ્ર" નાટક જોયું અને એમાંથી રાજા હરિશ્ચન્દ્રની સત્ય પરાયણતાથી ખુબ જ પ્રભાવિત થઇ ગયા હતા. શ્રીમદ રાજચંદ્રને પણ તેઓ ગુરુ માનતા. લિયો ટોલ્સટોયથી પણ તેઓ પ્રભાવિત હતા.

મોહનદાસ ગાંધી ઇંગ્લેન્ડમાં કાયદાનો અભ્યાસ પૂરો કરીને ૧૮૯૩માં ભારત પરત આવ્યા અને વકીલાત શરુ કરી. વકીલ તરીકે તેઓ ગરીબ અને સાચા લોકો માટે વકીલાત કરતા. અબ્દુલ શેઠ નામના એક મોટા વેપારીના અદાલતી કેસ લડવા તેઓ દક્ષિણ આફ્રિકા ગયા.

દક્ષિણ આફ્રિકામાં તેમને ઘણી મુસીબતોનો સામનો કરવો પડ્યો. ત્યાં એમણે જોયું કે ગોરી ચામડીના લોકો કાળી ચામડીવાળા ભારતીયો સાથે ખુબ જ તુચ્છ વ્યવહાર કરતા હતા. ગોરા લોકો તેમને પણ હેરાન કરતા અને એમનું વારંવાર અપમાન કરતા. એક વખત તેઓ ટ્રેઇનની  પ્રથમ વર્ગની મુસાફરીની ટીકીટ લઈને મુસાફરી કરતા હતા. તેમ છતાં ગોરા લોકોએ તેમને પ્રથમ વર્ગના ડબ્બામાંથી ઉતારી મુક્યા.

એક વખત તેઓ પાઘડી પહેરીને અદાલતમાં ગયા. ગોરા ન્યાયધીશએ આની સામે વાંધો ઉઠાવ્યો અને પાઘડી ઉતારી નાખવા કહ્યું. ગાંધીજીએ આ અન્યાય અને અપમાન સામે લડત આપી. ત્યાં તેમણે સત્યાગ્રહ કર્યો અને સફળ થયા. આમ ત્યારથી સત્યાગ્રહની લડતની શરૂઆત થઇ.

દક્ષિણ આફ્રિકામાં રહીને એમણે સત્યાગ્રહની લડત ચલાવી. ૧૯૧૫માં ભારત પાછા આવ્યા ત્યારે એમણે જોયુંકે ગોરા બ્રિટીશરો ભારતમાં પણ પ્રજા સાથે અત્યંત અમાનવીય વ્યવહાર કરતા હતા. આથી ભારતમાં એમણે સત્યાગ્રહની લડત શરુ કરી. ૧૯૩૦માં અસહકારની લડત શરુ કરી, દાંડીકુચ કરી. ૧૯૪૨માં "અંગ્રેજો ભારત છોડો"ની લડત શરુ કરી. આખો દેશ એમની લડતમાં જોડાયો. સ્વતંત્રતાની આ લડત દરમ્યાન એમણે ક્યારેય અંગ્રેજ શાશકો પ્રત્યે ધ્રુણા કે હિંસા નહોતા અપનાવ્યા. સત્યાગ્રહની અહિંસક લડતનો આખરે વિજય થયો અને ભારતને ૧૯૪૭માં આઝાદી મળી.

ગાંધીજીનું વ્યક્તિત્વ એકદમ સાદું અને સરળ હતું. તેઓ કહેતા કે "મારું જીવન એ જ મારો સંદેશ". એમણે અસ્પૃશ્યતા નિવારણ માટે ઘણા પ્રયત્નો કાર્ય. તેમણે અસ્પૃશ્યોને "હરીજન" - "ઈશ્વરના સંતાન" એવું નામ આપ્યું. તેમણે દેશવાસીઓને જાત મહેનત કરવા જણાવ્યું. વિદ્યાર્થીઓને સ્વતંત્ર રોજગાર મેળવવા માટે જુદા જુદા હુન્નરો શીખવાની સલાહ આપી. હાથ વણાટ અને ખાદીને ખુબ જ પ્રોત્સાહન આપ્યું. ભારત દેશ મહદઅંશે ગામડાઓનો બનેલો હોવાથી ખેતીને પણ ખુબ જ પ્રાધાન્ય આપ્યું.

ગાંધીજી ખુબ જ અધ્યાત્મિક હતા. એમણે ભાગવત ગીતા, કુરાન, બાઈબલ અને બીજાં અનેક ધાર્મિક ગ્રંથોનો અભ્યાસ કર્યો હતો. એમણે રાજકારણમાં આધ્યાત્મિકતા લાવવાનો પ્રયાસ કર્યો. સ્વતંત્રતા મળ્યા બાદ ઘણા રાજકીય નેતાઓનો સત્તા માટે મોહ જોઇને એમને બહુ દુઃખ થતું. એમણે નેતાઓને દેશના વિકાસ માટે કાર્યો કરવા હાકલ કરી. લોકોને પ્રેમ અને ભાઈચારાથી સાથે રહેવા વિનંતી કરી.

ગાંધીજીની હત્યા થઇ એ ભારત દેશ માટે અત્યંત ખેદજનક કહેવાય. ૩૦ જાન્યુઆરી ૧૯૪૮ને દિવસે પ્રાર્થના કરવા જઈ રહ્યા હતા ત્યારે એમના ઉપર ગોળી મારી હત્યા થઇ. આખા વિશ્વએ એમના મૃત્યુનો શોક પાળ્યો. ભારતની રાજધાની દિલ્હીમાં એમનાં અંતિમ સંસ્કાર કર્યાં હતા એ સ્થળને "રાજઘાટ" એવું નામ આપી ત્યાં સમાધિ કરવામાં આવી છે. એમનો મૃત્યુદિન દર વર્ષે "શહીદ દિન" તરીકે પળાય છે. મહાત્મા ગાંધી ખરેખર એક પવિત્ર આત્મા હતા.

સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ

સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલનો જન્મ ૧૮૭૫માં ગુજરાતના ખેડા જીલ્લાના કરમસદ ગામમાં થયો હતો. તેમના કુટુંબનો વ્યવસાય ખેતીનો હતો. શાળામાં તેઓ તોફાની વિદ્યાર્થી હતા. શાળા બાદ મેટ્રિકની પરીક્ષા પાસ કરીને તેમણે કાયદાનો અભ્યાસ કર્યો. તેમણે ગોધરામાં વકીલાત ચાલુ કરી.

તેઓ ખુબ જ સફળ વકીલ હતા. પોતાની મહેચ્છાઓ પૂર્ણ કરવા તેઓ ઇંગ્લેન્ડ જઈ બેરિસ્ટર બન્યા. મહાત્મા ગાંધીથી પ્રભાવિત થઇ તેઓ રાજકારણમાં જોડાયા. ૧૯૨૩માં તેમણે સફળતા પૂર્વક બારડોલી સત્યાગ્રહની નેતાગીરી સંભાળી. ત્યારથી જ તેઓ "સરદાર" કહેવાયા. એમના મોટા ભાઈ વિઠ્ઠલભાઈ પટેલ ભારતીય ધારાસભાના પ્રમુખ હતા.

સ્વતંત્રતાની લડત દરમ્યાન તેમણે અનેક વાર જેલવાસ ભોગવ્યો. તેઓ મહાત્મા ગાંધીના સૌથી નિકટના અને વિશ્વાસુ સેવક હતા. એમણે કોંગ્રેસમાં બરાબર શિસ્તપાલન કરાવ્યું હતું. ૧૯૩૬માં થયેલ સામાન્ય ચુંટણીઓમાં કોંગ્રેસે બ્રિટીશ-ઇન્ડિયાના ૭ પરગણાની મોટા ભાગની બેઠકો જીતી લીધી હતી.

૧૯૪૭માં આઝાદી મળી અને ભારત-પાકિસ્તાનના ભાગલા થયા. સ્વતંત્ર ભારતના પ્રથમ વડાપ્રધાન પંડિત જવાહરલાલ નહેરુ થયા અને સરદાર પટેલ નાયબ વડાપ્રધાન બન્યા. ગૃહપ્રધાન તરીકે તેમણે દેશમાં કાયદા અને વ્યવસ્થાનું બરાબર પાલન કરાવ્યું. ભવિષ્યના ઈતિહાસકારો તેમની અસાધારણ સંગઠિત શક્તિને હંમેશ યાદ કરશે. તેમણે નાના નાના ૬૦૦ રજવાડાંઓને એકત્રિત કરીને રાજા-નવાબોના શાસન નાબુદ કર્યાં. આ તેમની અદ્વિતીય સિદ્ધિ ગણાય છે. માત્ર ૨ વર્ષના ટુકા સમયમાં લોહીનું એક ટીપું પણ વહાવ્યા વિના, સમજાવટથી તેમણે આ કાર્ય કર્યું.

ભારત દેશના નકશાને બદલી નાખવાનો ખરો જશ સરદાર પટેલને જ જાય. સરહદ પારના હુમલાખોરો અને પાકિસ્તાની સેનાએ કાશ્મીર ઉપર હુમલો કરી કબ્જો જમાવી લેવાનો પ્રયત્ન કર્યો. સરદાર પટેલ એમનો આ ઈરાદો પારખી ગયા અને તાત્કાલિક ભારતીય સેનાને હવાઈ માર્ગે કાશ્મીર મોકલી દીધી. હુમલાખોરોની બાજી ફરી ગઈ અને તેમને ભાગી જવાની ફરજ પડી. જાન્યુઆરી ૧૯૪૯માં સંધિ થઇ. હૈદરાબાદના નિઝામે શરણે આવવાની ના પાડતાં એની સામે કડક હાથે પગલાં લઇ હૈદરાબાદને ભારતમાં ભેળવી દીધું. ગમે તેવી મુશ્કેલ પરિસ્થિતિમાં ગમે એટલા મજબુત વિરોધી સામે બાથ ભીડાવી સરદારે તેમનામાં રહેલી લોખંડી તાકાતનો પરચો કરાવ્યો.

સરદાર પટેલને ભારતના સૌથી સફળ વહીવટકર્તા અને મુત્સદ્દી નેતા કહી શકાય. તેમને અપાયેલું "લોખંડી પુરુષ" એવું ઉપનામ ખરેખર સાર્થક છે. ૧૫ ડીસેમ્બર ૧૯૫૦માં એમનું અવસાન થતાં ભારતે રાજકીય નેતાગીરીની કદીયે ન પૂરી શકાય એવી ખોટ અનુભવી.

સ્વામી દયાનંદ સરસ્વતી

ગુજરાતના ગૌરવ સમા સ્વામી દયાનંદ સરસ્વતીનો જન્મ ૧૮૨૪માં મોરબી પાસે ટંકારામાં થયો હતો. એમનું બાળપણનું નામ મૂળશંકર હતું. એમનું કુટુંબ ખુબ જ ધાર્મિક હતું.

બાળપણમાં થયેલા કેટલાક અનુભવોમાંથી પ્રેરણા લઇ તેમણે ૧૮૪૬માં ગૃહ ત્યાગ કરી સન્યાસ લીધો અને દયાનંદ નામ ધારણ કર્યું. એમણે સ્વામી વિરજાનંદ પાસે દીક્ષા લીધી હતી. એમનાં પ્રગતિશીલ વિચારોનો પ્રચાર કરવા એમણે ઘણા પુસ્તકો લખ્યાં. જેમાં મુખ્યત્વે "સત્યાર્થ પ્રકાશ", "સંસ્કારવિધિ", "વેદાભ્યાસ", "સંધ્યા", "ભાગવત ખંડનમ", "રત્નમાળા" અને "વેદાંગ પ્રકાશ" છે.

સ્વામી દયાનંદને પ્રાચીન વેદોમાંથી પ્રેરણા મળી હતી. તેઓ વેદોને જ મૂળભૂત શાસ્ત્ર માનતા. તેમણે વેદોના અધ્યયનને ઘણું મહત્વ આપ્યું. એમના ધાર્મિક ઉત્થાનના કાર્યોએ ભારતવાસીઓમાં પોતાના ભવ્ય ભૂતકાળ પ્રત્યે વિશ્વાસ જગાડ્યો અને તેમનામાં દેશાભિમાનની ચેતના જગાડી.

સ્વામી દયાનંદ માનતા કે વ્યક્તિના ગુણો અને કાર્યો દ્વારા જ એની જાતિ નક્કી કરાય નહીં કે તેના જન્મ વડે. એમણે એવો ઉપદેશ આપ્યો કે અસ્પૃશ્યતા એક અપરાધ ગણાય અને એ વેદિક સિદ્ધાંતોની વિરુદ્ધ છે. એમણે બાળલગ્નોનો વિરોધ કર્યો અને સ્ત્રી-પુરુષ માટે લગ્નની વય વધારવા કહ્યું. એમણે વિધવા પુન:વિવાહને પણ પ્રોત્સાહન આપ્યું. તેઓ માનતા કે શિક્ષણ દ્વારા જ વ્યક્તિનું ચારિત્ર્ય ઘડાય છે. બાળકોને ફરજીયાત શિક્ષણ મળે એ માટે એમણે સરકારને અનુરોધ કર્યો.

સ્વામી દયાનંદે એમના સામાજિક અને ધાર્મિક સિદ્ધાંતોને વાચા આપવા માટે ૧૮૭૫માં આર્ય સમાજની સ્થાપના કરી. એમણે આર્ય સમાજ માટે મુખ્ય ૨૯ સિદ્ધાંતો આપ્યા. ત્યાર બાદ ૧૮૭૭માં "આર્ય સમાજના ૧૦ સિદ્ધાંતો" અસ્તિત્વમાં આવ્યા. આ સિધ્ધાંતમાં મુખ્યત્વે "એક ઈશ્વર"નો સ્વીકાર છે - ઈશ્વર એક જ છે જે સર્વવ્યાપી, સત્ય, સર્વજ્ઞ, અવિનાશી, અનંત, દયાળુ અને સૃષ્ટિનો કર્તા છે. વેદો જ ખરા ગ્રંથો છે. આર્ય સમાજ મનુષ્યના આધ્યાત્મિક ઉત્થાન માટે કાર્ય કરે છે  આર્ય સમાજની સ્થાપના સાથે અનેક આર્ય ગુરુકુળો અને "દયાનંદ એંગ્લો-વેદિક કોલેજ" પણ સ્થપાયા. આજ દિન સુધી આર્ય સમાજ દ્વારા સમાજ સુધારણાની પ્રવૃત્તિઓ ચાલુ રહી છે.

શ્રીમદ રાજચંદ્ર

શ્રીમદ રાજચંદ્રનું પૂરું નામ શ્રી રાઈચંદભાઈ રવજીભાઈ મહેતા હતું. એમનો જન્મ ૧૮૬૭માં સૌરાષ્ટ્રના વવાણિયા ગામમાં થયો હતો. તેઓ શ્રીમદ રાજચંદ્ર નામથી પ્રખ્યાત છે. મહાત્મા ગાંધી પણ એમને પોતાના આધ્યાત્મિક ગુરુ માનતા હતા.

શ્રીમદ રાજચંદ્રને એમના પૂર્વ જન્મનું જ્ઞાન પણ હતું. આને જાતિ-સ્મરણ જ્ઞાન કહે છે. તેઓ તીવ્ર કુશાગ્ર સ્મરણશક્તિ ધરાવતા હતા. તેઓ એક જ વાર જે કાંઈ પણ વાંચતા કે સાંભળતા તેને યાદ રાખી શકતા. તેઓ ૭ વર્ષની ઉંમર પછી શાળાએ ગયા હતા. પરંતુ ફક્ત ૧ મહિનામાં જ સામાન્ય ગણિત શીખી લીધું અને ૨ વર્ષમાં તો તેમણે ૭માં ધોરણ સુધીનો અભ્યાસ કરી લીધો. ૮ વર્ષની ઉંમરે તેઓ કવિતા લખવા લાગ્યા અને પ્રથમ વર્ષમાં જ લગભગ ૫૦૦૦ પંક્તિઓ લખી નાંખી. ૯માં વર્ષે તેમણે રામાયણ અને મહાભારતની કાવ્ય રચનાઓ કરી હતી અને ૧૦માં વર્ષે તો તેઓ ગહન તર્કશક્તિ ધરાવતા થઇ ગયા.

શ્રીમદ રાજચંદ્ર શતાવધાની હતા. તેઓ એક સાથે ૧૦૦ કાર્યો કરી શકતા. અત્યંત કુશાગ્ર એકાગ્રતા અને યાદશક્તિ ધરાવનાર જ આ કરી શકે. આવા અશક્ય જ લાગે એવા એકાગ્રતા અને યાદશક્તિના પ્રયોગો માટે એમને ઘણી સંસ્થાઓ અને લોકો દ્વારા સુવર્ણ ચંદ્રકો એનાયત થતા હતા. પરંતુ શ્રીમદજીને આવી પ્રખ્યાતીમાં રસ નહોતો. તેઓ એમ પણ જાણતા હતા કે આત્મ સાક્ષાત્કાર માટે આવી સિધ્ધિઓ બાધારૂપ થાય. આથી ૨૦ વર્ષની ઉંમરે પહોંચતા પહેલાં એમણે આવા અવધાન બંધ કરી દીધા.

શ્રીમદ રાજચંદ્ર ખુબ જ પ્રમાણિક વેપારી હતા. એમણે ક્યારેય નફાખોરી માટે વેપાર નહોતો કર્યોં. તેઓ હંમેશાં સૌના ભલા માટે જ કામ કરતા.

મહાત્મા ગાંધીજી શ્રીમદજીને પોતાના વડીલ મિત્ર અને અધ્યાત્મિક ગુરુ માનતા હતા. ગાંધીજી કહેતા કે સત્ય, અહિંસા અને આત્મ સુધારણાના પાઠ તેઓ શ્રીમદ રાજચંદ્ર પાસેથી શીખ્યા.

શ્રીમદજીએ ઘણા આધ્યાત્મિક અને તાત્વિક લખાણો આપ્યાં છે જેમાં "મોક્ષમાલા", "ભાવાનાબોધ", "આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્ર" વિ. મુખ્ય છે. "આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્ર" ૧૪૨ પંક્તિઓમાં લખેલો કાવ્યાત્મક સંવાદ છે અને તત્વજ્ઞાનનો એક અદભુત ગ્રંથ ગણાય છે.

શ્રીમદજી માનતા કે, "ધર્મ એ ધાર્મિક માન્યતાઓ અને વિખવાદો નથી. ધર્મ એ આત્માનો આધ્યાત્મિક ગુણ છે. કોઈ પણ ધર્મ લોકોને જુઠ્ઠું બોલવા કે ખોટું કામ કરવા નથી કહેતો. કોઈ પણ ધર્મ હિંસાને પણ માન્યતા નથી આપતો". તેઓ દરેક ધર્મને માન આપતા. એમણે સરળ શિખામણ આપી છે કે, "ઈશ્વરને પામવા માટે ખુબ જ સરળતાથી રહો".

વીરચંદ ગાંધી

વીરચંદ ગાંધી જૈન .વિદ્વાન હતા. ૧૮૯૩માં મળેલી સૌપ્રથમ વિશ્વ ધર્મ પરિષદમાં તેમણે જૈન ધર્મનું પ્રતિનિધિત્વ કર્યું હતું.

એમનો જન્મ ગુજરાતના મહુવામાં (ભાવનગર પાસેના) થયો હતો. તેઓ ૧૪ ભાષાના જાણકાર હતા. ૧૮૮૫માં માત્ર ૨૧ વર્ષની વયે તેઓ ભારતના જૈન મંડળના પ્રથમ માનદ મંત્રી બન્યા હતા.

તેઓ બેરિસ્ટર (વકીલ) હતા. તેમણે જૈનોના હક્કો માટે ઘણું કાર્ય કર્યું હતું. તેમણે જૈન ધર્મ ઉપરાંત અન્ય ધર્મો અને તત્વજ્ઞાન વિષે ઘણું લખ્યું હતું. પાલીતાણાના શેત્રુંજય પર્વત ઉપર આવેલ જૈન યાત્રાધામમાં યાત્રાળુઓ પાસેથી કર લેવામાં આવતાં એમણે એના વિરોધમાં લડત આપી અને સફળતાપૂર્વક સમાધાન કર્યું હતું.

૧૮૯૩માં મળેલી સૌપ્રથમ વિશ્વ ધર્મ પરિષદમાં તેમણે જૈન ધર્મનું પ્રતિનિધિત્વ કર્યું હતું. તેઓ અમેરિકા જનાર સૌપ્રથમ જૈનધર્મી અને સૌપ્રથમ ગુજરાતી હતા. શિકાગોના જૈન મંદિરમાં એમની પ્રતિમા મુકવામાં આવી છે. સ્વામી વિવેકાનંદ પણ આ ધર્મ પરિષદમાં ગયા હતા. એમણે પણ વીરચંદ ગાંધીની મુક્તપણે પ્રસંશા કરી હતી.

તેમણે "ગાંધી તત્વજ્ઞાન સંસ્થા" સ્થાપી હતી. સ્ત્રીઓની કેળવણી માટે "ભારતીય સ્ત્રી કેળવણી સંસ્થા" પણ સ્થાપી હતી. ૧૮૯૯માં મળેલી આંતરરાષ્ટ્રીય વાણિજ્ય સભામાં પણ ભાગ લીધો હતો.

તેઓ ખરેખર ગુજરાતનું ગૌરવ હતા.

જમ્શેત્જી નુંસ્સેર્વાનજી ટાટા

જમ્શેત્જી નુંસ્સેર્વાનજી ટાટા ભારતના ઉદ્યોગ સામ્રાજ્યના સ્થાપક હતા. એમણે ભારતનું સૌથી મોટું ઔદ્યોગિક એકમ "ટાટા ગ્રુપ" સ્થાપ્યું. જમ્શેત્જી ટાટા ભારતના ઉદ્યોગ સામ્રાજ્યના પિતામહ તરીકે ઓળખાય છે. એમનો જન્મ ૩ માર્ચ ૧૮૩૯માં ગુજરાતના નવસારી શહેરના પારસી કુટુંબમાં થયો હતો. એમના પિતાનું નામ નુંસ્સેર્વાનજી ટાટા અને માતાનું નામ જીવનબાઇ ટાટા હતું.

નુંસ્સેર્વાનજીનું કુટુંબ ધર્મગુરુઓનું હોવાથી તેઓ પણ ધર્મગુરુ જ બને એમ હતું. પરંતુ આ સાહસિક યુવાને કૌટુંબિક પરંપરા તોડીને ધંધો ચાલુ કર્યો. એમણે બોમ્બે (મુંબઈ)માં વેપાર શરુ કર્યો. જમ્શેત્જી ૧૪ વર્ષની ઉંમરે મુંબઈ ગયા અને એલ્ફીસટન કોલેજમાં અભ્યાસ કર્યો.

એમણે જીવનના ૪ ધ્યેય નક્કી કર્યા: લોખંડનું ઉત્પાદન કરતું કારખાનું નાખવું, વિશ્વ સ્તરે અજોડ ગણાય એવી શિક્ષણ સંસ્થા ઉભી કરવી, અતિ સમૃદ્ધ (પંચતારક) હોટેલ બનાવવી અને એક હાઇડ્રો-ઇલેક્ટ્રિક એકમ સ્થાપવું.

વિખ્યાત તાજ મહાલ હોટેલ ૧૯૦૩માં મુંબઈમાં શરુ થઇ. ટાટાના અનુગામીઓએ એમના બીજાં ૩ ધ્યેય હાંસલ કરવા કામ કર્યું. ટાટા સ્ટીલ કંપની બિહારના જમશેદપુરમાં નંખાઈ. ટાટા સ્ટીલ કંપની એશિયાની પ્રથમ અને ભારતની સૌથી મોટી સ્ટીલ કંપની છે. બેંગલોરની "ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટીટ્યુટ ઓફ સાયન્સ" વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજીના અભ્યાસ અને સંશોધન માટેની ભારતની અજોડ સંસ્થા છે. "ટાટા હાઇડ્રો-ઇલેક્ટ્રિક પાવર સપ્લાય" જે હવે "ટાટા પાવર કંપની" નામે ઓળખાય છે તે ભારતની સૌથી મોટી ખાનગી ઇલેક્ટ્રિક કંપની છે.

સ્ટીલ પ્લાન્ટ સ્થાપીને એમણે ઉદ્યોગ જગતમાં બહુ મોટી હરણફાળ ભરી કહેવાય. સામાન્ય વેપાર કરતો ભારત દેશ (ત્યારનો બ્રિટીશ-ઇન્ડિયા) દુનિયાના ઔદ્યોગિક સામ્રાજ્યનો હિસ્સો બની ગયો અને ભારતના ઉદ્યોગ જગતના એક નવા યુગની શરૂઆત થઇ.

૧૯મે ૧૯૦૪ને દિવસે જર્મનીમાં ધંધાકીય મુલાકાત દરમ્યાન એમનું અવસાન થયું.

Gujarat's Great Personalities

Mahatma Gandhi

Mahatma Gandhi is remembered in the world for four major virtues. They are non-violence, truth, love and fraternity. By applying these four virtues he brought freedom to India.

His full name was Mohandas Karamchand Gandhi. He was born in Porebandar of Gujarat on 2 October 1869. His father's name was Karamchand and mother's name was Putalibai. Mohandas married to Kasturba while he was studying in High School.

After passing the Entrance Examination he went to England to study law. Mohandas Gandhi was not born great. He was an ordinary child like many of us. In the beginning he acted like a common child.

He told lies only once in his life. However, he corrected his bad habits very soon. He smoked cigarette only once. He took meat with his friend only once. All these things were done due to the influence of bad company in his childhood. One day he confessed all these bad deeds before his father and vowed not to repeat them.

Mohandas Gandhi was much influenced by the character of the King Harischandra in the play entitled Raja Harischandra. He also considered Srimad Rajchandra as his Guru. He was also influenced by Leo Tolstoy.

Mohandas Gandhi completed his law in England and came back to India in 1893. He started his career as a lawyer. He supported the poor and truthful clients. He went to South Africa to deal with the cases of a famous merchant named Abdula Seth.

In South Africa he faced many hurdles. He discovered that the white men were ill treating the dark Indians there. He himself was tortured and insulted by the white often. One day, he was travelling in a first class compartment a train. He had booked a ticket for him. Still he was evented and punished out of the compartment by the white men.

On another occasion he wore a turban and attended the Court. But the judge who was a white man ordered him: to remove the turban because he was a coolie-lawyer. Gandhiji fought against this unjust and cruel treatment. He observed Satyagraha there and became successful.

In South Africa he built up his career as a Satyagrahi. He returned to India in 1915. In India he found similar unkind treatment by the white rulers. He started the Non-co-operation in 1930 and the Quit India Movement in 1942. During his struggle he applied no jealousy and violence against the rulers. Finally, he succeeded. The British Government granted independence to India.

Gandhi's style of living was very simple. He always used to say: "My Life is My Teaching to the World". He removed the caste barrier. He called the untouchables as the Harijan, the children of God. He was a reformer. He told the Indians to do manual labour. He advised the students of his time to read vocational subjects in order to be self-dependent. He also advised to introduce hand-spinning as a subject in educational institutions to encourage Khadi. He was a strong supporter of agriculture as India is a country of 70% villages.

Gandhiji was a spiritual man. He read the Gita, the Koran, the Holy Bible and all other scriptures. He spiritualised the politics. He was pained to find that many politicians had become greedy for power soon after independence. He earnestly appealed them to work for the development of the country. He also told the people to love and tolerate each other.

The saddest thing for us is that Gandhiji died an unnatural death. He was shot dead by an Indian on his way to attend a prayer on 30 January, 1948. It was a cruel murder. His death was mourned all over the world. His body was cremated at Raj Ghat in New Delhi. We observe this day as the martyr day every year. Gandhiji was really a noble soul.

Sardar Vallabhbhai Patel

Sardar Vallabhbhai Patel was born in 1875 at Karamsad, a village in Kaira district in Gujarat. He was coming from a farmer's family. At school, he was a naughty and mischievous boy. In due course, he passed his matriculation examination and after some years he passed the Law examination. He practiced as a lawyer at Godhra.

He carried on a roaring legal practice. As he was ambitious, he went to England and became a barister-at-law. He was influenced by Mahatma Gandhi and joined politics. In 1923, he became the leader of Bardoli Satyagraha. Since then, he came to be called Sardar Patel. His elder brother, Mr. Vithalbhai Patel, was the President of the Indian Legislative Assembly.

He was jailed several times in connection with the freedom movement. He was the right hand man of Mahatma Gandhi and his most trusted lieutenant. It was Patel who maintained discipline in the Congress ranks. In 1936, the Congress at the General Election won the majority of seats in seven provinces of British India.

In 1947, India was partitioned into Pakistan and free India. Sardar Patel became free India's first deputy Prime Minister, Pandit Jawaharlal Nehru being the first Prime Minister. He was in charge of the Home Department and administered law and order. Future historians will marvel at his organizing capacity and superhuman ability. The integration of 600 Princely States and the elimination of autocratic rule of the Maharajas and Nawabs will ever stand out as his unique and greatest achievement. He did it without bloodshed and in the short span of two years.

To him rightly goes the credit of completely changing the map of India. Tribal raiders and Pakistani troops attacked Kashmir and tried to secure accession by force. He saw the writing on the wall. The Indian armies landed in Kashmir by air. The tide was stemmed, the tables were turned. The tribal raiders and Pakistani troops were made to flee. Cease-fire was proclaimed in January 1949. The police action against the Nizam of Hyderabad showed his iron will to see a thing through, no matter how insurmountable the difficulties and how great the opposition.

He was essentially a man of action. He was India's man of destiny. He was the steel man of India. He was the brightest luminary on the home front. He was a walking volcano with fires raging in his heart. He was not a man to be ignored or trifled with. Defeat he never knew, weakness he never felt and indiscipline he never tolerated.

He was a pillar of fire and enthusiasm, but like a practical statesman, he was also calm and unfathomable. He never hesitated to take a decisive step. He combined quickness of decision with resourcefulness.

He was the greatest administrator and the best statesman that India has ever produced. Rightly he is known as Iron man of India. His death on 15th December 1950, left India poorer. By his death free India has suffered a loss in political leadership that is difficult to repair.

Maharshi Dayanand Saraswati

Dayananda (named Moolshanker at birth) was born in 1824 at Tankara (Morvi state, Gujarat) in an extremely religious background.

Inspired by a couple of early experiences in life, he left home in 1846 to become a sanyasi, adopting the name 'Dayananda'. He received guidance under Swami Virjananda. To deliver and spread his ideas on reform, he wrote a significant number of pamphlets and books including the magnum opus, Satyarth Prakash, Bhratinivarna, Sanskarvidhi, Vedabhasya, Sandhya, Bhagavata-Khandanam, Ratnamala and Vedangaprakash.

Swami Dayananda's inspiration was the Vedas. Believing them to be eternal and infallible, he gave the call of 'Back to the Vedas'. His religious reform works inspired confidence among the Indians regarding their racial and national past and inculcated a sense of national pride and consciousness.

Swami Dayananda held the character of individuals and the actions performed by them and not birth as the basis for determining the caste. He informed the masses that untouchability was a crime that went against the Vedic principles. Opposing child marriage, he increased the marriageable age of both women and men. He suggested widow remarriage. As education was important for forming individual character, he said that it was the states' responsibility to provide compulsory education to children.

Swami Dayananda founded the Arya Samaj in 1875 as an organisation embodying his social and religious principles. Swami Dayananda laid down 28 guiding principles for the Arya Samaj. They were made into "Ten Principles of the Arya Samaj" in 1877. The principles include recognition of one God who is omniscient, all - pervading all-truth, all-knowledgeable, immortal, eternal, infinite, just, merciful and the maker of the universe. The Vedas are believed to be the true books. The Arya Samaj would work for the spiritual welfare of men and diffuse knowledge among them. With the setting up of the Arya Samaj, many gurukuls and Dayananda Anglo-Vedic colleges were also setup. The Arya Samajists continue to perform welfare activities to this day.

Srimad Rajchandra

His full name was Shri Raichandbhai Ravjibhai Mehta. He was born in 1867 A.D. at Vavania in Saurashtra. He is famous with the name Shrimad Rajchandra. Even Mahatma Gandhi was considering him as his Spiritual Guru.

Shrimad Rajchandra possessed the knowledge of his previous births. It is called Jati Smarana Gyan. He possessed a sharp and unfailing memory, unusually powerful retentiveness and faculty of recollection. He grasped all that he read or heard only once. He entered the school at his age of seven and a half years. In about a month after his joining the school he completely mastered the preliminaries in calculation and within two years he finished the study of seven standards. He started composing poems at the age of eight and he supposed to have written five thousand stanzas in the first year. In his ninth year he composed Ramayana and Mahabharata in verse and at ten he was mature in his thinking and reasoning.

Srimad Rajchandra was Master in Avadhan - Powers of Attention and Recollection. He could easily perform memory feats of attending to 100 things and activities at a time. He was awarded gold medals by the public and institutions, for his excellent, unheard of and amazing memory feats. Shrimadji thought the wide publicity of his exceptional powers may hinder his march towards the Self-realization and so before he reached twenty he gradually discouraged it.

Srimad was a very honest businessman. He never did business for profits but was always a well wisher of all.

Gandhiji regarded Shrimadji as his friend, philosopher and guide. Gandhiji says that most of his lessons for self-improvement and on truth and non-violence, he has learnt from Shri Raichandbhai.

Srimad has given many ethical and spiritual writings including “Mokshamala”, “Bhavanabodh”, “Atmasiddhi Shastra” etc. Atmasiddhi Shastra is a poetic dialogue in 142 verses and is a masterpiece in philosophical literature.

Srimad believed that “Religion does not mean religious differences and set beliefs. Religion is the spiritual quality of the soul. No religious scripture advises people to tell a lie or to practice falsehood. Nor does any religion advise violence”. He respected all the religions. His simple advice is `live easily and in such a way that you can attain the Lord.'

Virachand Gandhi

Virchand Gandhi was a Jain scholar who represented Jainism at the first World Parliament of Religions in 1893.

He was born in Mahuva (near Bhavnagar), Gujarat. He could speak fourteen languages. In 1885, at the age of 21, he became the first honorary secretary of the Jain Association of India.

He was a Barrister (Lawyer). He worked to defend the rights of Jains, and wrote and lectured extensively on Jainism, other religions, and philosophy. He fought against a tax levied on pilgrims visiting Mount Shatrunjay, Palitana (Jain pilgrim place) and successfully settled the issue.

He represented Jainism at the first World Parliament of Religions in 1893. He was most likely both the first Jain and the first Gujarati to travel to the USA and his statue still stands at the Jain temple in Chicago.Swami Vivekanand had also attended this World Parliament of Religions and he deeply admired Virchand Gandhi.

He founded Gandhi Philosophical Society and the Society for the Education of Women in India (SEWI) for women education. He also participated at the international conference of commerce in 1899.

He was indeed Pride of Gujarat.

Jamsetji Nusserwanji Tata

Jamsetji Nusserwanji Tata was an Indian pioneer industrialist, who founded the Tata Group, India's biggest conglomerate company. Jamsetji Tata is regarded as the legendary "Father of Indian Industry" He was born to a Parsi Zoroastrian family in Navsari, Gujarat on 3 March 1839. His father's name was Nusserwanji and mother's name was Jeevanbai Tata.

It was only natural that Nusserwanji, would, as usual join the family priesthood, but the enterprising youngster broke the tradition to become the first member of the family to try his hand at business. He started trading in Bombay. Jamsetji joined his father in Mumbai at the age of 14 and studied at the Elphinstone College.

He devoted his life to four goals: setting up an iron and steel company, a world-class learning institution, a unique hotel and a hydro-electric plant.

The famous Taj Mahal hotel was opened in 1903 in Mumbai. His successors' work led to the three remaining ideas being achieved. Tata Steel was established in Jamshednagar (named after him) in Bihar. It is Asia's first and India's largest steel company. Indian Institute of Science, Bangalore is the pre-eminent Indian institution for research and education in Science and Engineering. Tata Hydroelectric Power Supply Company, renamed Tata Power Company Limited, currently India's largest private electricity company with an installed generation capacity of over 2300 MW.

With the establishment of his steel plant, he made a quantum shift in the nature of his business. From a country of petty traders, British India stepped into a world of industrialization, marking the glorious chapter of a new era.

He died on May 19, 1904 while on a business trip in Germany.

ગુજરાત પરિચય - KNOW GUJARAT